Nghiệp vụ thư viện là tập hợp các hoạt động chuyên môn như lựa chọn, xử lý, tổ chức, quản lý và phục vụ tài liệu nhằm vận hành thư viện.
- Một quy trình nghiệp vụ thư viện cơ bản thường bao gồm 5 bước chính.
- Nghiệp vụ thư viện trường tiểu học, THCS, THPT được hướng dẫn dựa theo Thông tư số 16/2011/TT-BGDĐT.
Tổng quan về nghiệp vụ thư viện
Nghiệp vụ thư viện là hệ thống các công việc chuyên môn được thực hiện trong hoạt động của một thư viện nhằm tổ chức, quản lý và phục vụ hiệu quả nhu cầu tra cứu, học tập, nghiên cứu của người dùng tin. Đây là nền tảng giúp thư viện hoạt động khoa học, có hệ thống, từ đó phát huy vai trò là trung tâm thông tin – tri thức trong cơ quan, trường học hoặc cộng đồng.
Quy trình nghiệp quản lý vụ thư viện
Một số nội dung cơ bản của nghiệp vụ thư viện bao gồm:
- Tổ chức và quản lý tài liệu: Thu thập, bổ sung, phân loại, biên mục tài liệu theo các chuẩn nghiệp vụ để xây dựng cơ sở dữ liệu thư viện.
- Xử lý tài liệu: Gắn nhãn, mã vạch, nhập liệu vào phần mềm quản lý thư viện để phục vụ tra cứu và mượn trả.
- Tổ chức kho sách: Sắp xếp tài liệu theo mã phân loại (DDC, BBK, v.v.) nhằm tối ưu hóa tra cứu và bảo quản.
- Phục vụ bạn đọc: Hướng dẫn sử dụng thư viện, tra cứu thông tin, cấp thẻ thư viện, tổ chức mượn – trả tài liệu, dịch vụ hỏi – đáp thông tin.
- Tổ chức hoạt động thông tin – tuyên truyền: Giới thiệu sách, tổ chức triển lãm, tọa đàm, ngày hội đọc sách…
- Ứng dụng công nghệ thông tin trong thư viện: Triển khai thư viện số, phần mềm quản lý thư viện (như Koha, Libol), hệ thống OPAC,…
Vai trò của nghiệp vụ thư viện trong công tác thư viện
Vai trò của nghiệp vụ thư viện trong công tác thư viện là vô cùng quan trọng, bởi đây là nền tảng để thư viện vận hành một cách khoa học, hiệu quả và bền vững. Nghiệp vụ thư viện không chỉ đảm bảo cho các tài liệu được tổ chức chặt chẽ, dễ tra cứu mà còn góp phần nâng cao chất lượng phục vụ người đọc, thúc đẩy phát triển văn hóa đọc và xây dựng một môi trường học tập – nghiên cứu tích cực.
- Quản lý tài liệu khoa học, dễ tra cứu: Nghiệp vụ thư viện giúp phân loại, sắp xếp, biên mục tài liệu một cách hệ thống, giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm thông tin.
- Nâng cao chất lượng phục vụ: Thực hiện tốt nghiệp vụ giúp thư viện phục vụ nhanh chóng, chính xác, đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu của bạn đọc.
- Ứng dụng công nghệ, hiện đại hóa thư viện: Nghiệp vụ thư viện gắn với thư viện điện tử, số hóa tài liệu, phần mềm quản lý – giúp tối ưu vận hành và mở rộng khả năng phục vụ.
- Bảo quản tài liệu hiệu quả: Nhờ nghiệp vụ, tài liệu được bảo quản đúng quy trình, giảm hư hỏng – đặc biệt với tài liệu quý, lâu năm.
- Góp phần phát triển văn hóa đọc: Nghiệp vụ thư viện còn bao gồm các hoạt động giới thiệu sách, hướng dẫn kỹ năng thông tin, từ đó thúc đẩy thói quen đọc và học suốt đời.
Hướng dẫn nghiệp vụ thư viện trường học theo chuẩn
Để đảm bảo thư viện trường học vận hành đúng chức năng, phục vụ hiệu quả cho hoạt động dạy – học, Bộ Giáo dục & Đào tạo đã ban hành các hướng dẫn cụ thể về nghiệp vụ thư viện, đặc biệt trong các văn bản như Thông tư 16/2017/TT-BGDĐT (đối với thư viện trường phổ thông) và Quy định về thư viện đạt chuẩn. Dưới đây là những nội dung cốt lõi:
Đặc thù nghiệp vụ thư viện trường tiểu học, THCS, THPT
Nghiệp vụ thư viện trong trường phổ thông được tổ chức dựa trên cấp học, nhằm đáp ứng nhu cầu tiếp cận thông tin và phát triển kỹ năng đọc phù hợp với độ tuổi học sinh. Dưới đây là một số đặc điểm nổi bật:
- Phục vụ đối tượng học sinh phổ thông: Thư viện trường học chủ yếu phục vụ học sinh từ 6–18 tuổi, nên nội dung tài liệu, cách tổ chức, hình thức giới thiệu sách cần phù hợp với tâm lý, trình độ và thói quen đọc của từng cấp học.
- Tài liệu gắn chặt với chương trình giáo dục phổ thông: Tài liệu trong thư viện phần lớn là sách giáo khoa, sách tham khảo theo chương trình Bộ GD&ĐT. Ngoài ra còn có truyện tranh, sách kỹ năng sống, tài liệu đạo đức – hướng đến phát triển toàn diện cho học sinh.
- Nghiệp vụ tổ chức thư viện đơn giản, dễ tiếp cận: So với thư viện đại học hay chuyên ngành, nghiệp vụ thư viện trường phổ thông không yêu cầu phức tạp. Việc phân loại, biên mục, lập danh mục thường theo hệ thống đơn giản, dễ sử dụng cho giáo viên và học sinh.
- Gắn kết với hoạt động giáo dục ngoài giờ: Thư viện trường học còn tổ chức giới thiệu sách, ngày hội đọc sách, cuộc thi kể chuyện, khuyến khích học sinh phát triển văn hóa đọc từ sớm – nên nghiệp vụ thư viện cần tích hợp thêm kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục.
- Yêu cầu linh hoạt, kiêm nhiệm: Tại nhiều trường, nhân sự thư viện có thể kiêm nhiệm các công việc khác như hành chính, thiết bị, nên nghiệp vụ cần gọn nhẹ, có thể ứng dụng phần mềm đơn giản để hỗ trợ quản lý sách hiệu quả.
Mỗi cấp học trong hệ thống giáo dục phổ thông đều có những đặc điểm riêng, đòi hỏi cán bộ thư viện phải có kiến thức, kỹ năng phù hợp để tổ chức và vận hành thư viện hiệu quả. Việc nắm rõ đặc thù nghiệp vụ giúp nâng cao chất lượng phục vụ và góp phần phát triển văn hóa đọc trong trường học.
Hướng dẫn nghiệp vụ thư viện trường học theo chuẩn
Nghiệp vụ thư viện trường học được hướng dẫn thực hiện theo Thông tư số 16/2022/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy định về thư viện trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông. Nội dung chuẩn gồm 5 nhóm nghiệp vụ chính:
|
STT |
Nội dung nghiệp vụ |
Mô tả chi tiết |
|
1 |
Bổ sung tài liệu |
|
|
2 |
Xử lý tài liệu (biên mục – phân loại) |
|
|
3 |
Tổ chức tài liệu |
|
|
4 |
Phục vụ bạn đọc |
|
|
5 |
Quản lý và đánh giá hoạt động thư viện |
|
Nội dung hướng dẫn có thể được điều chỉnh linh hoạt theo từng cấp học (tiểu học, THCS, THPT), tuy nhiên cần đảm bảo bám sát Thông tư số 16/2011/TT-BGDĐT và các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ thư viện hiện hành của Bộ GD&ĐT.
Học nghiệp vụ thư viện ở đâu?
Để hành nghề trong lĩnh vực thư viện – thông tin, đặc biệt tại các cơ sở giáo dục, người lao động cần có kiến thức và kỹ năng nghiệp vụ chuyên môn. Hiện nay, tại Việt Nam có nhiều cơ sở đào tạo chính quy và ngắn hạn cung cấp chương trình học chứng chỉ thư viện hợp cho từng đối tượng.
Các trường đại học đào tạo chính quy ngành Thư viện – Thông tin:
- Trường Đại học Văn hóa Hà Nội: Đào tạo ngành Thông tin – Thư viện từ bậc đại học đến cao học.
- Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn (ĐHQGHN và ĐHQG TP.HCM): Có ngành Lưu trữ học và Thư viện – Thông tin học.
- Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm TP.HCM: Có các môn nghiệp vụ thư viện trong chương trình đào tạo giáo viên quản lý thư viện trường học.
- Đại học Nội vụ Hà Nội: Đào tạo các chuyên ngành liên quan đến quản lý thông tin, thư viện – văn thư.
Các trung tâm, viện đào tạo ngắn hạn nghiệp vụ thư viện:
- Trung tâm Giáo dục thường xuyên và Bồi dưỡng cán bộ thư viện quốc gia: Cung cấp các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ theo chương trình chuẩn của Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch.
- Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục và Văn hóa Việt Nam (IEDV) và các trung tâm giáo dục uy tín khác thường tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ thư viện trường học (tiểu học, THCS, THPT).
- Các trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên cấp tỉnh/thành phố: Có tổ chức lớp ngắn hạn cấp chứng chỉ.
Ngoài ra, một số đơn vị giáo dục uy tín hiện đã triển khai khóa học nghiệp vụ thư viện online, linh hoạt thời gian, phù hợp với người đi làm hoặc công tác tại vùng sâu, vùng xa.
Cơ hội nghề nghiệp ngành thư viện – Thông tin
Ngành Thư viện – Thông tin đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ trong bối cảnh số hóa và phát triển công nghệ thông tin. Nhu cầu về nhân sự có kỹ năng nghiệp vụ thư viện, hiểu biết về quản lý thông tin, dữ liệu ngày càng gia tăng tại nhiều lĩnh vực khác nhau.
- Làm việc tại thư viện công lập và trường học
- Làm việc tại trung tâm dữ liệu, kho lưu trữ, viện nghiên cứu
- Cơ hội tại các doanh nghiệp và tổ chức ngoài công lập
- Giảng dạy, nghiên cứu và tư vấn
Ngành thư viện – Thông tin không chỉ dừng lại ở “giữ sách” mà đã mở rộng sang nhiều lĩnh vực quản trị dữ liệu, chuyển đổi số và giáo dục. Việc trang bị chứng chỉ nghiệp vụ thư viện cùng kỹ năng công nghệ là bước đi cần thiết để cán bộ thư viện, giáo viên kiêm nhiệm và người làm trong lĩnh vực thông tin có thể thích ứng, phát triển và mở rộng cơ hội nghề nghiệp.
